Zamek w Szczecinie

a Lewym brzegu Odry znajduje się wzgórze zamkowe, na którym silny gród istniał już na pewno w XI wieku. W 1107 roku próbował go zdobyć Bolesław Krzywousty, próba ta nie powiodła się, dopiro kolejna, podjęta w zimie 1119 roku przyniosła rezultat. Gród istniał do 1243 roku, kiedy to książę Barnim I zobowiązał się wobec mieszczan szczecińskich do zburzenia obwałowań, a zachował dla siebie jedynie dwór.

Około 100 lat później książę Barnim III starał się wznieść nową obronną siedzibę. Początkowo sprzeciwiali się temu mieszczanie, jednak ostatecznie spór wygrał książę i w 1346 roku na miejscu starego grodu stanął "Steinhaus" - budynek murowany o długości około 30, szerokości 10 i wysokości 8 metrów. Na zachód od budynku znajdowała się kaplica Św. Ottona otoczona murem. Drugi mur, wysoki na prawie 4 metry, otaczał całość założenia. Niedługo potem kaplica została rozbudowana, możliwe, że równolegle z tą rozbudową wzniesiono, w miejscu obecnego skrzydła południowego, drugi budynek dworski, z którego zachowały się sklepione piwnice.

W 1430 roku książę Kazimierz VI, z powodu ciągłych zatargów z mieszczanami, zdecydował się umocnić zamek. Jednak już cztery lata później umierając rozkazał rozebrać umocnienia. W 1491 roku na zamku przebywała Anna Jagiellonka, która wyszła za mąż za księcia 

Południowe skrzydło zamku według rysunku H.J.Zeunera z 1673 roku

szczecińskiego Bogusława X. Książę ten zmodernizował południowe skrzydło oraz może obie wieże przy tym skrzydle. Kiedy w 1530 roku pożar ogarnął zabudowania mieszczańskie na zachód od zamku ucierpiało też południowe skrzydło. Barnim XI, syn Bogusława, w 1538 roku remontując zabudowania podwyższa "Nowy Dom" o jedną kondygnacje oraz nadbudowuje ośmioboczne części wież. Południowe najwyższe skrzydło uzyskało tym samym rzadko spotykaną wysokość 30 metrów, posiadało 4 kondygnacje, a jego długość wynosiła 52 metry. Od czasów księcia Bogusława X rozpoczęły się lata świetności zamku - książę był władcą ambitnym, wychowywał się w Krakowie u Długosza, za żonę miał córkę polskiego króla, a sam zjednoczył Pomorze Zachodnie. Ze swoich dalekich podróży przywoził cenne pamiątki. Jego syn oprócz modernizacji skrzydła południowego wzniósł także skrzydło wschodnie. Po pożarze z 1551 roku prace budowlane kontynuowano i zakończono w 1569 roku.

Następcą Barnima XI był Jan Fryderyk. Dwa lata po śmierci swojego 

Szczecin na planie Nicolasa de Fer z 1693 roku

poprzednika rozpoczyna on prace budowlane, które mają dokończyć dzieło renesansowej przebudowy zapoczątkowanej przez Barnima. Już dwa lata później mimo pożaru z 1576 roku, przebudowa jest ukończona. Pracami budowlanymi kierowali Włosi - albo Antonius Wilhelm, jak podają na początku XVII wieku Joachim von Wedel i Friederborn, albo Antonio Gugliemo według opracowań XIX-wiecznych.

Jeszcze do końca XVI wieku zburzono kościół zamkowy, "Steinhaus" i zabudowania w zachodniej stronie terenu zamkowego, w ich miejsce natomiast wzniesiono skrzydło północne i zachodnie. Z wyjątkiem skrzydła południowego pozostałe miały teraz równą wysokość trzech kondygnacji i zwieńczone były jednym ciągiem attyki. Od strony obszernego dziedzińca o bokach ponad 50 metrów wzdłuż skrzydeł biegły krużganki. Zamek wciąż wzbogacany był o nowe dzieła sztuki. W latach 1616-1619 wzniesiono wzdłuż skrzydła zachodniego odrębny budynek z przeznaczeniem na bibliotekę i muzeum aby pomieścić zbiory gromadzone wówczas przez Filipa II, brata ostatniego księcia.

W okresie konfliktu szwedzko-niemieckiego książę Bogusław XIV opowiedział się po stronie szwedzkiej. Kiedy jako ostatni męski przedstawiciel Gryfitów w 1637 roku zmarł - zamek stał się rezydencją gubernatora Bjelke. Upadło księstwo, a o zamek kolejni 

Zamek od strony południowej przed 1575 rokiem według rysunku z roku 1607

właściciele przestali się troszczyć. Kolejne podejmowane przebudowy zacierały wartość artystyczną renesansowych detali. W 1648 roku Pomorze Zachodnie zostało podzielone w wyniku pertraktacji Szwedów z Brandenburgią, a Szczecin zatrzymali Szwedzi.

W czasie najazdu na Polskę Szwedzi zostali w Szczecinie zaatakowani przez korzystające z ich osłabienia wojska Brandenburgii. Możliwe, że zamek został wówczas uszkodzony, ale największych uszkodzeń z okresu walk ze Szwedami zamek i miasto doznały w 1677 roku. Zamek ostrzelany przez artylerię, w wyniku czego północne skrzydło zostało zrujnowane, a pozostałe wymagały gruntownego remontu. Podjęte prace zabezpieczające nie zostały prawdopodobnie ukończone.

Kiedy brandenburczycy zostali zmuszeni do wycofania się z zamku Szczecin znów dostał się w ręce szwedzkie. Nowi właściciele dokonali niezbędnych prac oraz sprowadzili najlepszego architekta do opracowania planów przebudowy. Śmiałe zamierzenia Nicodemusa Tessina Młodszego, który planował zburzyć część zabudowań a pozostałe całkowicie przebudować na szczęście nie zostały zrealizowane. Ograniczone fundusze sprawiły, 

fot. ZeroJeden, X 2005

że dopiero uczeń Tessina Johan Frederik Eosander Gothe mógł podjąć się remontu, który ograniczył się do niezbędnych prac. Zamek jednak nadal niszczał, wykorzystywany głównie przez wojsko.

W 1705 roku z powodu planowanego przeznaczenia zamku na rezydencję królowej Katarzyny, żony Stanisława Leszczyńskiego, zamek zostaje odpowiednio wyposażony i urządzony, jednak prac budowlanych żadnych nie podjęto. W 1713 roku zamek został oblężony przez wojska koalicji zjednoczonej przeciw Szwedom. Ostrzał artyleryjski ponownie mocno nadwerężył mury budowli. W 1720 roku miasto z zamkiem znalazło się w granicach Prus.

Zabudowania zostały poddane pracom budowlanym. O ile wnętrza przebudowywano nieznacznie, to elewacje zmieniły się całkowicie. Zburzono bramę wjazdową na dziedzińcu, przebudowano skrzydło muzealne Filipa II, przebudowano dachy zamkowe. Prace ukończono w 1736 roku. W ciągu następnych kilku dziesiątków lat zamek kilkukrotnie ucierpiał w wyniku zamieszek wojennych. W 1806 roku na zamek wkraczają wojska Napoleona, a po jego klęsce, w 1813 roku Szczecin wraca w ręce 

Północno-wschodni kraniec Starego Miasta w XIX wieku, zaczerpnięte z: 'Zabytki architektury i urbanistyki w Polsce' Warszawa 1986

pruskie. W ciągu wieku XIX zamek znów jest stopniowo przebudowywany. Znalazły tu swoją siedzibę sąd, urzędy administracyjne i archiwa.

Dopiero na początku XX wieku zaczęto myśleć o przywróceniu zamkowi dawnej świetności. W latach 1925-1926 przeprowadzono prace renowacyjne i porządkowe, jednak powoli realizowane plany przerwała druga wojna światowa. W 1944 roku zamek został zbombardowany, z zamku pozostały tylko uszkodzone mury, sklepienia w większości zawaliły się.

Prace remontowe rozpoczęto już w 1947 roku, ale tempa nabrały dopiero dziesięć lat później. Obecnie całkowicie odbudowany zamek stał się centrum kulturalnym miasta, mieści się tu między innymi muzeum.